Afgelopen week werd de debutroman Mimosa door de schrijfster Mette Maria van Dijk uitgebracht. In dit boek beschrijft ze het verhaal van Maria, een studente aan een kunstacademie. Maria vraagt aan haar ouders om een appartement te kopen in de Bijlmer waar ze graag intieme relaties heeft met ‘gangsters’. Rondom haar roman is veel commotie ontstaan.
Er wordt zelfs zo veel kritiek geuit, dat van Dijk wordt bedreigd. Ze durft haar huis niet uit en overweegt zelfs om uit de Bijlmer te vertrekken. Steeds vaker wordt een boek ‘gecanceld’ vanwege bepaalde uitingen die beschreven worden. Het lijkt alsof er geen literaire vrijheid meer is. Hoe dun is de grens tussen literaire vrijheid en controversiële standpunten?
Literaire vrijheid
Volgens Amerikaanse auteur Bret Easton Ellis staat de literaire vrijheid onder druk. “We leven in een nieuwe puriteinse tijd. Mensen nemen alles heel letterlijk, ze snappen niet meer wat een metafoor is.” Dit kan zich uiten tot bedreigingen naar een auteur, maar ook wordt het steeds minder duidelijk waarover je kunt en mag schrijven. Literaire vrijheid gaat gepaard met het het recht van meningsuitin
Het is niet de eerste keer dat er in de Nederlandse literaire wereld zo veel commotie ontstaat. Eerder dit jaar was er ook veel kritiek rondom een verhaal van Pim Lammers. Er wordt beweerd dat de schrijver het bevorderen van ongepaste interesse in minderjarigen verheerlijkt. De bedreigingen naar Lammers werden zo heftig dat hij moest onderduiken. Bovendien trok hij zich terug uit de kinderboekenweek.
Op de Instagram-pagina van Van Dijk plaatsen veel mensen haatreacties naar aanleiding van Mimosa. Niet alleen over het boek maar ook persoonlijke haat reacties. Het is van belang om te benadrukken dat het niet de bedoeling is dat een schrijver overladen wordt met haatreacties vanwege een uitgebrachte roman. Terwijl literatuur reacties en controversiële standpunten kan bevatten, moet dit altijd binnen het kader van literaire vrijheid en respect plaatsvinden.
Censuur
Is censuur de juiste oplossing voor het voorkomen van dergelijke incidenten?
Nee, eigenlijk niet.
Anna Livion Ingvarsson, secretatis-generaal van PEN Zweden: ‘Artiesten dagen overheden uit met hun creativiteit en hun scherpe observeringsvermogen en vertegenwoordigen heel vaak de ideeën en gevoelens van een breed publiek. Als autoriteiten kunstenaars het zwijgen opleggen, is dat nadelig voor een veel grotere groep lezers, luisteraars en bezoekers.’ Dit komt in strijd met zowel de artistieke vrijheid als de vrijheid van meningsuiting.
Sociale media
Yves T’Sjoen, hoogleraar moderne Nederlandse literatuur zegt dat literaire controversie iets van alle tijden is. Echter, is door de komst van sociale media het heel makkelijk om snel informatie uit te wisselen. Zo ook meningen over literaire werken. Door de snelle dynamiek van sociale media, lezen mensen sneller berichten met een groter shock factor. Daarom kan de werkelijkheid over het hoofd worden gezien. Waardoor kritiek soms misplaatst kan zijn.
Hoe verder?
Al met al blijft literaire vrijheid in de 21e eeuw een gevoelig onderwerp. Mimosa is hier een treffend voorbeeld van de uitdagingen die schrijvers tegenkomen. In plaats van het bedreigen van auteurs, zou een open gesprek helpen om duidelijkheid te scheppen en misverstanden te verminderen.
