Je herkent het vast, je loopt expres niet onder een ladder door, je zoekt een klavertje vier of je klopt drie keer op hout voor “de zekerheid”. Dit zijn voorbeelden van bijgeloof: overtuigende rituelen die je doet voor geluk of bovennatuurlijke krachten terwijl er helemaal geen wetenschappelijk bewijs is. Maar waarom doen we dit toch?
Wat is bijgeloof?
- Definitie
Bijgeloof (ook wel volksgeloof) zijn overtuigingen of gewoontes waarbij mensen denken dat bepaalde handelingen, symbolen of woorden geluk of ongeluk kunnen beïnvloeden. Maar er is helemaal geen logisch of wetenschappelijk verband. - Hoe zit dat cultureel?
Veel bijgelopen zijn eeuwenoud, ontstaan in tijden dat mensen minder kennis hadden. Symbolen, mythes en rituelen werden gebruikt om het onverklaarbare te verklaren of te controleren
Waarom geloven mensen in bijgeloof?
Er zijn een aantal psychologische en sociale redenen waarom bijgeloof zo aanhoudt:
- Behoefte aan controle
In situaties waar je zelf niks kan doen (ziekte, verlies of anders) wil je iets doen om te “helpen”. Bijgeloof geeft je het gevoel alsof je invloed hebt. Ook al is dat misschien irrationeel. - Zoeken naar patronen
Mensen willen een verklaring. Dus als er iets naars gebeurt zoekt het menselijk brein naar een verklaring. Een verband zoeken tussen gebeurtenissen en waarom het gebeurd terwijl dat er eigenlijk helemaal niet is. - Traditie & overdracht
Veel bijgeloven komen voort uit tradities, mythes en volksverhalen. Je leert vaak van ouders, familie, omgeving welke handelingen “betekenis” hebben. Zo blijft het bestaan, zelfs in tijden waarin we meer wetenschappelijke kennis hebben. - Troost & ritueel
Het is ook een manier van comfort. Bijvoorbeeld iets te doen voor examens of een grootte presentatie kan stress verminderen en je laten denken dat het helpt. Ook kan dit een machtig gevoel geven alsof je extra geluk hebt door een ritueel te doen
Bekende voorbeelden van bijgeloof
Hieronder wat voorbeelden die je waarschijnlijk kent, of misschien zelfs al zelf doet:
| Bijgeloof | Waar komt het vandaan/waarom mensen het doen |
| Zwarte kat die je pad kruist | In sommige culturen wordt de zwarte kat geassocieerd met magie of ongeluk. Er zijn ook tegengestelde tradities waarin zwarte katten geluk brengen. |
| Spiegel breken → 7 jaar ongeluk | Idee: spiegel reflecteert ziel; breken betekent verstoring. De “zeven jaar” is willekeurig gekozen maar blijft hangen. |
| Onder een ladder doorlopen | Ladder tegen muur vormt driehoek; dit werd gezien als heilig. Doorlopen breekt dit “heilige”wat leidt tot ongeluk. |
| Vrijdag de 13e | Combinatie van vrijdag (in christelijke traditie belangrijk) en het getal 13 (in veel culturen “ongeluksgetal”). |
| Klavertje vier/ hoefijzer | Symbolen van geluk; vaak gevonden in de natuur of gebruikt op boerderijen, dus al eeuwenlang bekend. |
| Vier keer kloppen op hout | Ritueel om ongeluk af te weren, gebaseerd op oude ideeën dat bomen of hout spirituele krachten hadden. |
Positieve en negatieve kanten van bijgeloof
Positief
- Psychologische steun: geeft rust, hoop, zeker gevoel in stressvolle situaties.
- Verbinden met traditie en cultuur: verzorgt identiteit, familiebanden, verhalen uit het verleden.
- Motivatie verhogend: als je denkt dat iets geluk brengt, kan dat je zelfvertrouwen geven.
Negatief
- Besluitvorming op basis van angst of mythe: soms kiezen mensen dingen niet vanwege reëel risico, maar vanwege bijgeloof.
- Tijd of geldverspilling: overtrokken rituelen, geld uitgeven aan geluksgedoe etc.
- Beperking van denken: als je meer waarde hecht aan mythes dan feiten, kan dat vooruitgang of realistische oplossingen in de weg staan.
Conclusie
Bijgeloof is zeker geen afgesloten hoofdstuk; het leeft voort in dagelijkse gewoonten, in taal (“hopelijk”, “gelukkig”), in rituelen. Het is een combinatie van eeuwenlange tradities, menselijke behoefte aan controle, en symbolische betekenis. Of je erin gelooft of het met een korrel zout neemt, bijgeloof laat zien hoe mensen omgaan met het onzekere, en dat is iets universeels.
Meer artikelen lezen? malive.nl
